محبوبین الهی

2- افعال انسان

مبنای نظام زندگی بر اصل «علت و معلول» و «عمل و عکس العمل» استوار است و مجموعه فعالیتهای ما دارای سه اثر خواهد بود:
الف ـ اثر شرعی: آنگاه که با انجام احسان به همنوعان و یا تلاوت قرآن کار پسندیده ای انجام دادیم و یا آنکه با سخن ناپسندی، قلبی را رنجاندیم، پاداش اعمالمان در آخرت، اثر شرعی فعالیتهای ما خواهد بود.
ب ـ اثر قانونی: تشویقها و تنبیه هایی که در جامعه وجود دارد که گاه به سربلندی و یا سرافکندگی می انجامد، نمودهای این اثر است.
ج ـ اثر تکوینی: تأثیر وجودی و ذاتی عمل انسان که در جسم و جان او تأثیر می گذارد، ویژگی این اثر است، چه آنکه اثر شرعی بر عمل او وجود داشته و به پاداش یا مجازات خود برسد یا آنکه با ریا پاداش خود را ضایع و با توبه، لطف خداوند را به سوی خود جلب کند و از عذاب اخروی برهد.
همچون کسی که از سر جهالت و نادانی مرتکب عمل زشتی چون شرابخواری شده است و پس از آگاهی از کرده خویش نادم گشته، با توبه تمامی عذابهای سرای آخرت را از خود دور کرده است، حال چنین شخصی از آثار سوء و ضررهای جسمی و روحی شراب نیز ایمن خواهد بود؟! هرگز. زیرا آثار وضعی و تکوینی عمل باقی است. گرچه خداوند قادر است و توانایی محو آن آثار را دارد و خداوند عالم است و به آثار سوء عمل گذشته او آگاهی دارد اما نظام هستی بر اساس عمل و عکس العمل و علت و معلول استوار است و اگر یکایک این آثار و پدیده ها برداشته شود، مجموعه قوانین آفرینش به هم خورده و تمامی هستی دچار هرج و مرج می شود.
ازديدگاه جهان بيني قرآني افعال نيك وبد انسانها در پاره اي از حوادث تلخ وشيرين طبيعي مؤثر مي باشد. قرآن در رابطه با نقش افعال نيك در فزوني نعمت ها مي فرمايد:« و اگر اهل شهرها ايمان آورده و تقوا پيشه مي كردند، بركاتي از آسمان و زمين به رويشان مي گشوديم، …» (اعراف،96) ونيز مي فرمايد:« … اگر واقعا سپاسگزاري كنيد، البته نعمت شما را افزون خواهم كرد … » (ابراهيم،7) ونيز مي فرمايد:« پس گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهيد كه اوقطعا آمرزنده است، تا بر شما از آسمان باران پي در پي فرستد، وشما را به اموال و پسران مدد كند، وبرايتان باغ ها قرار دهد ونهرها پديد آورد ( نوح، 12-10)
خداوند متعال در مورد تأثير كارهاي بد در پيدايش بلاها و مصایب چنین می فرماید:
و هر [گونه] مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست، و [خدا] از بسیاری درمی گذرد. (شوری، 30)
اين آيه به خوبي نشان مي دهد مصائبي كه دامنگير انسان مي شود يك نوع مجازات الهي وهشدار است( هرچند استثنائاتي دارد كه بعد به آن اشاره خواهد شد) وبه اين ترتيب يكي از فلسفه هاي حوادث دردناك ومشكلات زندگي روشن مي شود.
امام علی(ع) در حدیثی از رسول خدا(ص)، تفسیر این آیه (و ما اصابکم من مُصیبة …) را اینچنین فرمود:
«این آیه، بهترین آیه در قرآن مجید است. ای علی! هر خراشی که از چوبی بر تن انسان وارد می شود، و هر لغزش قدمی، بر اثر گناهی است که از او سرزده و آنچه خداوند در دنیا عفو می کند گرامی تر از آن است که (در قیامت) در آن تجدید نظر فرماید و آنچه را که در این دنیا عقوبت نموده، عادل تر از آن است که در آخرت بار دیگر کیفر دهد.» (آیت الله مکارم شیرازی و ديگران، 1374، ج20، ص440) به اين ترتيب اينگونه مصائب علاوه بر اينكه بار انسان را سبك مي كند او را نسبت به آينده كنترل خواهد كرد.

ادامه امتحان الهی

قوله تعالى وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ ظاهرا مبنى بر تسليت و تسكين خاطر پريشان بازماندگان شهداء است يعنى خداوند متعال در اين آيه شريفه مسلمين را مورد خطاب قرار داده و ميفرمايد:
ناكاميها و تبعات جنگ با كفار آزمايش عمومى است كه پس از پايان جنگ و كشته شدن عده‏اى از مردان ناچار بازماندگان آنها براى اين پيشامدهاى ناگوار بايستى صبر و شكيبائى داشته باشند زيرا جنگ علاوه بر اينكه موجب كشته شدن گروهى از مردم خواهد بود باعث اتلاف اموال و ويرانى شهرها و اختلال وضع زراعت و كميابى خواربار نيز خواهد بود كه امكان دارد آثار آن تا چند سال ديگر نيز از بين نرود اين است كه خداوند متعال در ذيل اين آيه كريمه با جمله: وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ پيغمبر اكرم را مورد خطاب قرار داده و ميفرمايد: اى پيغمبر اسلام به جامعه مسلمين عموما و به بازماندگان شهداء خصوصا مژده بده كه در مقابل پيش‏آمدهاى ناگوار شكيبا باشند تا آنان نيز در فيض شهداء سهيم گردند و آيه: أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ نيز اين مژده را تفسير نموده است و امّا آزمايش خداوند بخاطر اين نيست كه چيزهاى مبهم و ناشناخته‏اى براى وى روشن گردد زيرا علم بى‏نهايت خداوند متعال همه چيز را در برگرفته و از اسرار همه موجودات آگاه است بلكه آزمايش خداوند براى پرورش و تربيت انسانها است و از قوه بفعل رساندن استعدادهاى نهفته ميباشد و كارهاى خوب و بد كه از انسان سر مى‏زند و معرّف روحيات و كمالات اوست ظاهر گشته و بواسطه اعمالش مستحق جزا و پاداش گردد چنانكه آيه شريفه 154 سوره آل عمران نيز به اين موضوع صراحت دارد:
« و آزمايش خداوند عمومى است و شامل حال همه كس مي گردد» چنانكه در آيه 2 سوره عنكبوت ميفرمايد:
أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ و رمز موفقيت در امتحانات الهى را خداوند متعال با جمله كوتاه و پرمعناى وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ بيان فرموده است و از براى صبر اقسامى است كه هر كدام بنام خاصّى ناميده ميشود. صبر در جنگ شجاعت است، صبر بر كف نفس از محرّمات تقوى، صبر از شهوات عفت، صبر بر فضول عيش زهد، و صبر بر زحمت عبادات طاعت، و صبر بر ترك شبهات ورع، و صبر بر اذاعه سر كتمان الى غير ذلك و اينكه گفته‏اند صبر رأس ايمان است از اين بيان معلوم ميگردد زيرا اكثر اخلاق حميده از نتايج صبر و خود صبر ثمره ايمان است. (داورپناه، 1375، ج‏3، ص: 281 و حسيني همداني،1380، ج2 ،ص 41)

بلايا و امتحانات الهي يكي از قديمي ترين مباحثي است كه فكر بشر را به خود مشغول كرده و از ابعاد مختلف به بحث پيرامون علت و فلسفه وجودي و ماهيت آن پرداخته و مطالب گوناگوني در اين باب ارائه شده است. ازجمله مباحثي كه درباره بلاياي طبيعي مطرح گرديده ، معنا داري و جهت دار بودن پديده ها و حوادث غير مترقبه طبيعي مي باشد . چنانكه خداوند در قرآن كريم مي فرمايد : به سبب آنچه كه دستهاي مردم فرآهم آورده ، فساد در خشكي و دريا پديد آمده ، تا سزاي بعضي از آنچه را كه مرتكب شده اند به آنان بچشانندبنابراين گناهان و كارهاي زشت و ناپسند آثار فردي واجتماعي بدي را بدنبال دارد. همچنان که کارهای خیر وخوبیها آثار زیبا وخوبی را در پی دارند.
معمولا حوادث و بلاياي طبيعي معناداربوده و آنها يا به عنوان امتحان و آزمايش و يا به عنوان نتيجه اعمال و گناهان ویا معلول حوادث وفعل وانفعالات طبیعی مي باشند.
پس به طور كلي مي توان گفت : حوادث غير مترقبه و بلاياي طبيعي كه در جهان اطراف ما اتفاق مي افتد معلول علل مختلفي از جمله ابتلاء و امتحانات الهي، افعال انسانی و فعل وانفعالات طبيعي و … است،كه ان شاء الله در چند پست به تفكيك به بررسي اين عوامل مي پردازيم.

1- استدراج، ابتلاء وامتحان الهي

استدارج و ابتلاء دو مفهوم قرآنی است که ناظر به نعمتهای مادی و ناگواریهای طبیعی می باشد. هرگاه انسان در ورطه عصیان و نافرمانی خدا فرو افتد و در عین حال با حوادث تلخ روبه رو نگردیده، پیوسته در آسایش و نعمتهای مادی به سر برد، به عذاب استدراج گرفتار گردیده است، ولی هرگاه پس از ارتکاب گناه با مصایب و ناملایماتی روبرو شود و او را متنبه ساخته تا ازگناه توبه نماید و به اطاعت خدا باز گردد، مشمول رحمت خداوند بوده و بدین طریق گوهر ایمان اورا از آلودگیهای گناه پاک مي كند.(علي رباني گلپايگاني، 1380، ص245)
امام صادق(عليه السلام) درباره استدراج مي فرمايند: « همانا چون خداوند خوبي بنده اي را بخواهد و آن بنده گناهي مرتكب شود خدا دنبالش اورا كيفري دهد و استغفار را به ياد او اندازد، وچون براي بنده اي بدي خواهد واو گناهي كند خدا دنبالش نعمتي به او دهد تا استغفار را از ياد او ببرد وبه آن حال ادامه دهد، واين است گفتار خداي عزوجل « به تدريج و آهستگي آنها را غافلگير كنيم از راهي كه ندانند» (اعراف،182) » (كليني، ج4، كتاب ايمان وكفر، ص 188)
بنابراين بلاها مصداق خیر و مظهر رحمت و لطف خداوند است، حوادث تلخ برای این افراد مانندداروی تلخی است که پزشک و اولیای بیمار را از روی دلسوزی و مهر به او می خورانند تا وی را از خطر هلاکت برهانند، حال اگر بیمار در اثر پرهیز نکردن از غذاهای زیان آور و عدم رعایت دستورات طبیب از خوردن دارو بهره ای نگرفت، و داروی تلخ، شیرینی سلامت را به بار نیاورد، هیچگونه مذمت و نکوهشی متوجه طبیب نبوده و شرور و بدی معلول سوء اختیار بیمار است و بس.

حضرت على (عليه السلام) درباره‏ى آيه ي «نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ» فرمودند: سلامتى و غنى، خير، و بيمارى و فقر، شرّ است و هر دو براى امتحان مى‏باشد. بنابراین: 1- سنّت الهى بر جاويد نبودن انسان در اين جهان است. «ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ … الْخُلْدَ» 2- اگر بنا باشد انسانى در دنيا همواره زنده بماند، آن شخص، پيامبر (صلى اللَّه عليه و آله) خواهد بود. «أَ فَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخالِدُونَ»3- گرچه خير و شر، هر دو ابزار آزمايش‏اند، ولى آزمايش با تلخى‏ها مناسب‏تر است. «نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ»(شايد تقدّم «شرّ» نيز به همين مناسبت باشد) 4-آزمايشات الهى سخت و مهم است. «نَبْلُوكُمْ‏ … فِتْنَةً» 5- با مرگ، نيست و نابود نمى‏شويم. «إِلَيْنا تُرْجَعُونَ» ( قرائتي،1383، ج 7 ص 250)