محبوبین الهی

5- اصل تغافل

تغافل،اصل دیگری است، مبتنی بر اصل کرامت نفس و بدین معنی است که فرد از چیزی اطلاع داشته باشد امّا عملاً خود را غافل و بی اطلاع نشان دهد. این روش اگر درست به کار گرفته شود نقش بسیار مؤثری را در تربیت اخلاقی از طریق حفظ عزت نفس ایفاء میکند؛ تغافل زمانی کاربرد دارد که فرد به اشتباه خویش واقف است و سعی در پنهان نمودن آن دارد و یا اگر خطایش برملا گشته سعی دارد تقصیر گناه را از گردن خویش بردارد و آن را توجیه کند؛ در این مواقع، مربی باید طوری وانمود کند که از گناه خبر ندارد و یا توجیهاتش را بپذیرد، این شیوه، اولاً مانع خدشه دار شدن عزت نفس فرد شده، ثانیاً شرمندگی و پشیمانی او نسبت به خطایش باقی می ماند، و ثالثاً عظمت ارتکاب خطا و گناه زایل نمی گردد. در حالیکه اگر گناه ها و خطاهای انسان آشکار گردد، کم کم خطاها امری عادی جلوه کرده و قبح آن از بین می رود. خود فرد نیز تدریجاً، احساس گناه نسبت به خطاهایش را از دست داده و هیچ تلاشی برای پنهان ماندن آن نمی کند. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «صلاح زندگی و آمیزش با مردم محتوای پیمانۀ پری است که دو سومش فهم و آگاهی و یک سومش تغافل است.» [1]

[1] - افضل السادات حسینی دهشیری، نگرشي به تربيت اخلاقي از ديدگاه اسلام« باتأكيد بر دوره نوجواني» ،ص143

4- اصل آگاهی بخشی

مادران در تربيت فرزندان بايد بدانند كه کودک قادر به درک همه مسائل و جوانب مربوط به مذهب نمي باشد اما بايد به میزان توانائی درک مطالب و فهم او مسائل را به او تزریق کنند، و به حساب اینکه او خردسال است و هنوز وقت بسیاری برای متدین شدن دارد کار او را به تعطیل و مسامحه نکشانند. با توجه به حس كنجكاوي كودكان و سؤالاتي كه در سنين قبل از مدرسه درباره آفرينش و خداو دين و … مي پرسند فرصت بسيار مناسبي است براي مادران كه آموزش را از همان موقع به زبان كودكانه آغاز كنند و از اين اصل مهم ( آگاهي بخشي) در تربيت فرزند بهترين بهره را ببرند.

3-  اصل مداومت و استمرار

مداومت و استمرار عمل در فرایض و واجبات دینی تا حدی دارای اهمیت است که برای ترک عمل، قضای آن و گاهی نیز کفّاره لازم می شود. در امور اخلاقی نیز می توان با «نذر و عهد و قسم» فعل اخلاقی را برای خود به صورت یک فریضه درآورد؛ هرچند از این شیوه ها نباید زیاد استفاده شود، زیرا موقعیت خود را از دست می دهد و یا بر انسان بسیار شاق می گردد. البته می تواند به صورت معمولی نیز با خود تعهد کند این فعل اخلاقی را به طور مرتب انجام دهد، تا ملکۀ آن در نفس راسخ شود.[1]

دربارۀ اهمیت استمرار و مداومت در عمل، آیات و روایات زیر را می توان مشاهده كرد : «اگر مردم در راه درست، پایداری ورزند، قطعاً آب گوارایی بدیشان می نوشانیم.»[2] امام علی(علیه السلام) : « اعمال کمی که برآن مداومت داشته باشید، امیدوارکننده تراز اعمال بسیاری استکه ازآنهاخسته شوید.»[3]امام باقر(علیه السلام) : «محبوب ترین اعمال نزد خداوند-عزّ و جلّ-عملی است که برآن مداومت کنند؛ اگر چه اندک باشد.»[4]  

[1] - احمددیلمی ومحمود آذربایجانی،اخلاق اسلامي،ص204،207
[2] - وأن لو استقاموا علی الطریقهِ لأَسقیناهم ماء غدقاً ،  جن،16
[3] - نهج البلاغه،ترجمه محد دشتي، حكمت 278
[4] - احبُّ الاعمال الی اللّه عزّ و جلّ ما دوام العبد علیه و ان قلّ  ، وسایل الشعیه،ج1،ص70

2- اصل تدریج 

  مي دانيم كه گردش وكارگرداني نظام آفرينش بر اساس اصل مداومت، ولي تدريج است. خداوند آسمان و زمين را در 6 مرحله آفريد، با اينكه مي توانست يكباره بيافريند. تعاليم اسلامي تدريجاً بر مردم عرضه شده اند وقرآن هم تدريجاً بر مردم خوانده شد. بدين سان مادران گرامي نبايد انتظار داشته باشند كه فرزند آنها يك شبه اهل عبادت و نماز شود. برنامة واداشتن وعادت دادن او به نماز بايد بر اصل تدريج مبتني باشد. كودك نبايد يكباره بار سنگيني از وظايف ديني را بر دوش خود احساس كند وخود را به انجام دادن آن موظف بداند. حتي در مسئله وضو كه مقدمه اي واجب براي نماز است توصيه شده كودك از ابتدا تا چند ماه به شستن دست قناعت كند وآنگاه تا چند ماه به شستن دست وصورت قبل از نماز بسنده نمايد. واز سنين بزرگتر وضوي كامل بگيرد. غرض اينكه همة امور آموزشي واجرايي دين بايد صورت تدريجي داشته باشد. چرا که اثر تربیت به تدریج در رفتار کودک ظاهر می شود لذا از فرزندان خود انتظار رفتاری را نداشته باشید که شما طی چندین سال آن را کسب کرده اید.

عدم توجه به اصل تدریج، مربیان را با مشکلات زیادی روبه‏رو می‏گرداند؛ زیرا اگر کودک به یکباره بدون آمادگی تدریجی، در همان روز مقرر که مکلف می‏گردد، با انبوهی از تکالیف روبه‏رو شود و خود را ملزم به رعایت همه آنها بداند، قطعا شانه خالی می‏کند و از عهده این همه وظیفه  مهم برنمی‏آید. اگر هم بپذیرد، تکلیف (که یک شرافت ارزشمند می‏باشد) برای او خاطره‏ای شیرین و به یادماندنی نخواهد بود. مثل اینکه شخصی را بدون هیچ آمادگی به درون حوض آب سرد پرتاب و دچار شوک کنیم، در حالی که اگر آرام آرام بدن خود را داخل آب می‏کرد، برای او هیچ مشکلی پیش نمی‏آمد.

کودکی که هیچ انسی با نماز نداشته، یک دفعه مکلف می‏شود که شبانه‏ روز هفده رکعت نماز بخواند و یا دختر خانمی که هیچ گونه پایبندی، گرچه اندک به پوشش نداشته، الان مجبور می‏گردد حجاب را به طور کامل رعایت نماید! طبیعی است که دچار وحشت می‏شود.